جشنواره فیلم فلسطین لندن از ۲۰ آوریل ۲۰۱۲ کار خود را آغاز کرده و تا سوم ماه مه به نمایش فیلم‌های مستند و داستانی با موضوع فلسطین می پردازد.

طبق سنت چند ساله این جشنواره، تعداد زیادی فیلم در ژانرهای مختلف، از کمدی تا درام، و فیلم‌های مستند و ویدئو اینستالیشن برای نمایش برگزیده شده‌اند؛ در جشنواره امسال، در مجموع ۵۰ اثر از ۱۶ کشور مختلف در سه سالن مختلف به نمایش درمی آیند.

گذشته از برنامه نمایش فیلم، چندین سخنرانی هم درباره تاریخ سیاسی اسرائیل و سینمای این منطقه و نمایشگاهی با نام «تعیین مسیر: ویدئو آرت فلسطینی، ۱۹۸۸ تا ۲۰۱۱ » برگزار می‌شود.

نمایش مستند سوزان سونتاگ

سوزان سونتاگ، نویسنده و روشنفکر آمریکایی، اوت 1992

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جشنواره امسال نمایش مستند «سرزمین موعود» ساخته سوزان سونتاگ، نویسنده و تئوریسین فقید آمریکایی، چهل سال پس از ساخت آن است.

در سال ۱۹۷۳، سوزان سونتاگ به اسرائیل جنگ زده سفر کرد تا مستندی درباره جنگ یوم کیپور بسازد. جنگ یوم کیپور (که به نام‌های جنگ اکتبر، جنگ چهارم اعراب و اسرائیل یا جنگ ۱۹۷۳ اعراب و اسرائیل نیز شناخته می‌شود) از ششم اکتبر سال ۱۹۷۳ تا ۲۵ اکتبر بین کشورهای عربی (مصر، عراق، سوریه و اردن) و اسرائیل رخ داد.

این مستند سومین ساخته سونتاگ از مجموع چهار فیلمی بود که او در زندگی‌اش ساخت و البته در زمان نمایشش مورد توجه قرار نگرفت.

این مستند در حیات کاری سونتاگ از آن جهت حائز اهمیت است که در همان سال‌ها او مشغول نوشتن مقاله‌های معروفش درباره عکاسی بود. او در مقالاتش عکاسی را «ابزاری قدرتمند در جهت غیر شخصی کردن رابطه ما با جهان» خوانده و از تکثیر تصاویر رنج و وحشت بشری گفته بود و دوربین را به اسلحه تشبیه کرده بود؛ هنوز جنگ یوم کیپور تمام نشده، با صرف هزینه شخصی، خانه راحتش در نیویورک را رها کرده و به اسرائیل رفته بود تا از تانک‌ها و بقایای سربازان سوخته تصویر ثبت کند.

با توجه به نوع نگاه سونتاگ به مقوله تصویر، می‌توان گفت که «سرزمین موعود» کولاژی است از تصاویر. تصاویر میادین جنگ، خاکسپاری سربازان، سوپرمارکت‌ها و دیوار ندبه، و موسیقی متنی که این تصاویر را همراهی می‌کند در واقع صدای اخبارگوی رادیو، ناقوس کلیسا و صدای تیراندازی است و صدای خارج از قاب دو سیاست‌مدار مخالف‌خوان اسرائیل که می‌گویند «یهودی‌های هیچ‌وقت تراژدی را درک نکرده‌اند.»

درباره مستند "سرزمین موعود"

الا شوهات، استاد مطالعات فرهنگی در دانشگاه نیویورک و منتقد سینمایی اسرائیلی که پیش از نمایش فیلم درباره آن سخنرانی کرد، به روزنامه گاردین می‌گوید: «فکر نمی‌کنم که سونتاگ جامعه اسرائیل را از لحاظ قومی، طبقاتی، زبان و انواع گویش‌های آن بشناسد. و البته هیچ دلیلی هم ندارد که بشناسد. این مستند به هیچ عنوان یک مستند چندصدایی نیست. در این مستند شما هیچ چیزی از جانب زنان یا فلسطینی‌ها نمی‌شنوید و به جای آن، موقعیت پیچیده اسرائیل از زبان دو سیاست‌مدار اسرائیلی روایت می شود. سونتاگ در حین مصاحبه این دو مرد، خیلی به روش‌های سنتی مصاحبه افراد پایبند بوده.»

با این همه یکی از مهم‌ترین نقاط قوت «سرزمین موعود» این است که از نگاه یک شخص سوم، تصویری را که اسرائیل از خود به خود ارائه می‌دهد نمایش می‌دهد. تصاویری از پوسترها، شعارها و دیوارنوشته‌ها از اسرائیل آن سال‌ها در این مستند ثبت شده که حائز اهمیت است.

نمایش «سرزمین موعود» در اسرائیل ممنوع بود و در ایالات متحده نیز چندان مورد توجه قرار نگرفت. سونتاگ مدتی بعد از شکست فیلمش نوشت: «فیلم‌سازی یافتن ایرادهای بی‌مورد و ریز است، اضطراب است، جنگیدن و خستگی است، هراس از فضاهای محصور و بسته است، شوق و هیجان است. فیلمسازی در جا قاپ زدن الهام است، خرابکاری و سوزاندن فرصت است و گاهی دانستن این نکته که احمقی که باید ملامت شود خود تو هستی. فیلم‌سازی غریزه‌ای کور، حساب‌وکتاب‌های جزئی، لشکرکشی ملایم و دلنواز، لجاجتی احمقانه، رویاپردازی، ظرافت، پرتگاه و خطر است.»

نمایش مستند «سرزمین موعود» پس از سال‌ها در این جشنواره، از مهم‌ترین اتفاقات فستیوال فیلم فلسطین بود که توانست در شب نمایشش در ۲۵ آوریل مخاطبان بسیاری را جذب خود کند.

طنز؛ بهترین راه

یکی از فیلم‌های جالب جشنواره فیلم فلسطین که فیلم افتتاحیه جشنواره نیز بود، فیلم «مردی بدون موبایل» ساخته کارگردان فلسطینی، صامه زوئابی بود. «مرد بدون موبایل» کمدی است و به رابطه اعراب و یهودیان در خاورمیانه می‌پردازد، موضوعی بسیار حساس که به زعم برخی کارشناسان بهترین راه پرداختن به آن، ژانر کمدی است.

داستان این فیلم درباره ساکنان یکی از دهکده‌های عرب‌نشین در اسرائیل است که در اعتراض به نصب یک دکل مخابراتی توسط یکی از اپراتورهای تلفن همراه اسرائیل، کمپین راه می‌اندازند؛ اما پس از مدتی می‌فهمند که ساکنان روستاهای دیگر نگران امواج احتمالا خطرناک این دکل نیستند و تنها چیزی که برایشان مهم است این است که آنتن‌دهی گوشی‌هایشان بهتر شده و راحت‌تر می‌توانند با جنس مخالف گپ بزنند.

زوئابی درباره فیلمش به تلویزیون بی بی سی می‌گوید: «در حال حاضر تمام دخترها و پسرها در دهکده‌ها موبایل دارند و راحت با هم صحبت می‌کنند. در زمان ما اگر می‌خواستی به دختری زنگ بزنی، اگر پدرش جواب می‌داد باید گوشی را قطع می‌کردی، حالا دسترسی به جنس مخالف راحت‌تر شده. این داستان موبایل برای من خیلی جذاب بود.»

«مرد بدون موبایل» پیش از این در جشنواره فیلم نیویورک دوبار به نمایش درآمده بود، که در یکی بیشتر تماشاگران فیلم یهودی و در دیگری فلسطینی بودند. زوئابی در این باره می‌گوید: «بعد از نمایش فیلم، یهودی‌ها به من گفتند که فیلم را خیلی دوست داشته‌اند و به نظرشان طنز فیلم، بسیار یهودی بوده و در نمایش دوم نیز فلسطینی‌ها گفتند که به نظرشان طنز فیلم بسیار عربی و فلسطینی بوده است. طنز بهترین راه برای نزدیک شدن به آدمهاست.»

منتقدان فیلم زوئابی را فیلمی سیاسی نمی‌دانند، با این همه زوئابی در گفت‌وگو با روزنامه اماراتی «نشنال» می‌گوید: «برای من این فیلم بسیار هم سیاسی است. فیلمی است که شما را به بیداری دعوت می‌کند، به نوعی به یک انقلاب. اما از طریق طنز این کار را می‌کند. من فیلم را در کرانه باختری و رام‌الله نمایش دادم و مردم بسیار شگفت‌زده شدند. آن‌ها فکر نمی‌کردند که بتوان از چنین واقعیت خشنی چنین طنزی بیرون کشید.»

نمایی از 'مردی بدون موبایل'

از دیگر بخش‌های جشنواره امسال فیلم فلسطین، می‌توان به بخش «فراسوی فلسطین» اشاره کرد که در آن دو فیلم یکی درباره «رژیم سوریه» و دیگری درباره وضعیت «کشورهای غرب صحرای سینا» نمایش داده می‌شود.

فیلمی به مناسبت سی سالگی «محاصره بیروت»، فیلمی درباره اقلیت «دروز» در اسرائیل و فیلمی هم درباره تاثیرات جنگ عراق بر وضعیت پناهندگان فلسطینی به نمایش در خواهد آمد.

سینمای فلسطین، حمایت اسرائیل

تا سال‌ها پس از استقرار کشور اسرائیل (در سال ۱۹۴۸) چیزی به نام سینمای فلسطین وجود نداشت. این کشور نه مدرسه فیلمسازی دارد، نه استودیوی فیلمسازی و نه هیچ‌گونه بنیادی که به سینما مرتبط باشد. با این همه طی بیست سال گذشته، و به یمن ساخت فیلم‌هایی نظیر «دخالت الهی» ساخته الیا سلیمان و «هم‌اینک بهشت» ساخته هانی ابواسد درباره بمبگذاران انتحاری، سینمای فلسطین قدم به قدم، حیات و شکل پیدا کرد و به جامعه جهانی معرفی شد و وجود جشنواره‌های نظیر "جشنواره فیلم فلسطین لندن"، فضایی مناسب در اختیار این سینمای جوان گذاشت تا مخاطبان خود را در گوشه و کنار جهان پیدا کنند.

با این همه یکی از مناقشه‌برانگیزترین بحث‌ها درباره بهترین فیلم‌های فلسطینی بیست سال اخیر، از جمله «مرد بدون موبایل» این است که این فیلم‌ها با پول دولت اسرائیل ساخته شده‌اند. زوئابی دراین باره به «نشنال» می‌گوید: «خیلی ساده است، از "دولت" اسرائیل، کسی فیلمنامه ما را نمی‌خواند. خوشبختانه آنها یک کمیته دارند که اعضایش همگی فیلمساز و بسیار لیبرال هستند و به شنیدن صداهای مختلف و مخالف علاقه‌مندند. اما اگر فیلم من مستقیما به دولت سپرده می‌شد که درباره‌اش تصمیم بگیرند، قطعا فیلم را نمی‌پذیرفتند.»

یکی دیگر از فیلم‌های به نمایش درآمده در جشنواره امسال فیلم «آخرین روزها در اورشلیم» ساخته توفیق ابووائل بود که این فیلم نیز با هزینه دولت اسرائیل ساخته شده است.

در جلسه پرسش و پاسخ مربوط به این فیلم، حاضران از ابووائل سئوال کردند که چرا تا مادامی که مسئله مرزهای سیاسی فلسطین و اسرائیل تا این اندازه بغرنج است به طرح مسائلی چون مشکلات فلسطینی‌هایی که پاسپورت اسرائیلی دارند می‌پردازد.

پاسخ ابووائل این بود: «برای من تمامی کارگردانان فلسطینی مبارز نیستند، آن‌ها کارگردانند. چرا زمانی که کن لوچ فیلم می‌سازد و برای فیلمش دنبال تهیه‌کننده می‌گردد، انگلیسی بودن او اهمیتی ندارد؟ شاید فیلم من یک فیلم معمول فلسطینی نباشد. اما هیچ کس نمی‌تواند به کارگردان فلسطینی بگوید که چه کار کند یا چه کار نکند. من باور دارم که کارگردان فلسطینی باید هر کاری که دلش خواست بکند، حتی اگر بخواهد از جامعه خودش انتقاد کند. علی‌رغم اشغال فلسطین، ما یک زندگی عادی داریم، مثل هر کس دیگری در این دنیا.»

تاریخچه جشنواره

در بهار سال ۱۹۹۹، دانشگاه مطالعات شرقی و آفریقایی تصمیم گرفت که جشنواره کوچکی از فیلم‌های ساخته شده درباره فلسطین ترتیب دهد، اما استقبال از این جشنواره به حدی بود که برگزار کنندگان تصمیم گرفتند این جشنواره را هر ساله برگزار کنند.

در سال ۲۰۰۴ «بنیاد فیلم فلسطین» در این دانشگاه تشکیل شد، بنیادی غیر انتفاعی که مسئول برگزاری این جشنواره، بازبینی فیلم‌های شرکت‌کننده و انتخاب آن‌ها برای بخش مسابقه است.

این جشنواره تنها جشنواره رسمی و مهم در جهان است که به طور تخصصی به نمایش فیلم‌های مرتبط با موضوع فلسطین می‌پردازد.